Dzisiejszy artykuł poświęcę zagadnieniu, które z pozoru wydaje się już rozstrzygnięte. Przez wiele lat budziło ono wątpliwości i odmienne zapatrywania w ZUS oraz sądach orzekających w sprawie odwołań od decyzji ZUS.
Czy jednak można brać jako pewnik, że każdej sprawie, w tym Twojej, wystarczy jeden dzień pracy w warunkach szczególnych po 31 grudnia 2008 r. aby otrzymać emeryturę pomostową?
Skąd to pytanie? Rozbieżności w orzecznictwie i podejściu ZUS
Od momentu wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych zarówno w ZUS, jak i w wielu sądach pokutowało przeświadczenie, że warunkiem przyznania wnioskodawcy prawa do emerytury pomostowej jest m.in. to aby praca w warunkach szczególnych po 31 grudnia 2008 r. trwała przez co najmniej jeden miesiąc.
W sądownictwie zarysował się również pogląd przeciwny, zgodnie z którym brak jest wymogu minimalnego miesięcznego okresu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze po dniu 31 grudnia 2008 r.
Co najmniej jeden miesiąc
Wprawdzie nie wynikało to wprost z przepisu ustawy ale ZUS, jak również przez wiele lat znaczna część sądów orzekających w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych traktowały miesięczny okres pracy w warunkach szczególnych po 31 grudnia 2008 r. jako minimalny dla starań o emeryturę pomostową.
Nie było to wcale odosobnione stanowisko, o czym najlepiej niech świadczy to, że pogląd taki wyrażał niejednokrotnie sam Sąd Najwyższy. Przykładowo w wyroku z dnia 15 stycznia 2013 r. w sprawie o sygn. I UK 448/12, w którym przewodniczącym składu sędziowskiego była powszechnie znana SSN Małgorzata Gersdorf.
Powyższy wyrok jest zresztą nadal cytowany. Niektóre sądy powołują się nań, dla wsparcia stanowiska o konieczności przepracowania co najmniej jednego miesiąca po 31 grudnia 2008 roku w warunkach szczególnych jako przesłanki koniecznej dla nabycia prawa do emerytury pomostowej. Czyni to np. Sąd Okręgowy w Łodzi w dość „świeżym” wyroku z dnia 11 stycznia 2023 r. w sprawie o sygn. VIII U 720/22:
Dodać w tym miejscu należy, iż z wykładni art. 4 ustawy z 2008 r. o emeryturach pomostowych wynika obowiązek zaliczania do okresów pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze także zatrudnienia w takich warunkach w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 31 grudnia 2008 r. Artykuł ten zawiera dodatkowe warunki, aby praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze była wykonywana przed dniem 1 stycznia 1999 r. oraz po dniu 31 grudnia 2008 r., jednak nie zakreśla ram czasowych odnośnie do stażu 15 lat pracy w tych warunkach. Ten okres 15 lat może więc dotyczyć całego okresu ubezpieczenia, jednak co najmniej jeden miesiąc musi przypadać przed dniem 1 stycznia 1999 r. oraz jeden miesiąc po dniu 31 grudnia 2008 r. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2013 r., I UK 448/12, LEX Nr 1396383).
Podobnie Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie w wyroku z dnia 16 grudnia 2022 r. w sprawie o sygn. VII U 1453/21.
Brak minimalnego okresu, w szczególności jednomiesięcznego -> jeden dzień pracy
Jak już wcześniej wspomniałem, wywodzenie z art. 4 pkt 6 ustawy o emeryturach pomostowych wymogu przepracowania co najmniej jednego miesiąca jest sprzeczne z wykładnią językową tego przepisu. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na dwa wyroki z apelacji białostockiej.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 30 stycznia 2020 r. wydanym w sprawie o sygn. III AUa 749/19 stwierdził, iż:
Literalna wykładnia przepisu art. 4 pkt 6 ustawy z 2008 r. o emeryturach pomostowych nie wskazuje, aby ustawodawca określił minimalny okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
W innym z wyroków – z dnia 4 grudnia 2018 r. w sprawie o sygn. III AUa 697/18 Sąd Apelacyjny w Białymstoku doszedł do następującej konkluzji:
W ocenie Sądu Apelacyjnego uwzględnienie do pracy w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia na stanowiskach wymienionych w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych nie zależy od tego, przez jaki okres po 31 grudnia 2008 r., tj. liczbę dni, miesięcy, czy lat praca była wykonywana, lecz od okoliczności i warunków jej wykonywania.
I na ten fragment wyroku zwróciłbym szczególną uwagę.
Dotyka on istoty sprawy, którą staram się wyjaśnić w niniejszym artykule. Istoty często pomijanej w hurraoptymistycznych wpisach w internecie.
Rok 2022 r. Sąd Najwyższy przychodzi z odsieczą dla ubezpieczonych
W roku 2022 r. Sąd Najwyższy w sprawie prowadzonej pod sygn. akt: III UZP 2/22 zajął się analizą zagadnienia prawnego:
„Czy dla spełnienia przesłanki do nabycia prawa do emerytury pomostowej z art. 4 pkt 6 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (jednolity tekst: Dz. U. z 2018 r., poz. 1924 ze zm.) konieczne jest wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze po 31 grudnia 2008 r. przez okres przynajmniej miesiąca?”
Sąd Najwyższy dostrzegł istnienie ważnego zagadnienia oraz różnego do niego podejścia w dotychczasowej praktyce orzeczniczej sądów.
W rezultacie Sąd Najwyższy w dniu 18 maja 2022 r. podjął uchwałę o następującej treści:
Nabycie prawa do emerytury pomostowej nie jest uzależnione od wykonywania, po dniu 31 grudnia 2008 r., pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przez okres przynajmniej jednego miesiąca (art. 4 pkt 6 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r. poz. 1924 z późn. zm.)
Przeglądając większość internetowych wpisów po wydaniu ww. uchwały sprawa wydaje się prosta. Był jeden miesiąc, obecnie wystarczy jeden dzień. To jednak daleko idące uproszczenie i uniknięcie rzetelnej odpowiedzi pytanie.
W tym wszystkim nie należy zapominać o dwóch ważnych rzeczach.
Po pierwsze nawet uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego nie zabrania sądom okręgowym i apelacyjnym orzekającym w sprawach emerytur pomostowych mieć odmiennego zdania. Widać to chociażby po wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi, który powołałem w pierwszych akapitach. Uchwała ta nie ma mocy zasady prawnej.
Po drugie nie należy też z niej wyczytywać tego, co chciałoby się przeczytać tylko, to co faktycznie z niej wynika.
A nie wynika z niej wcale, że w każdej sytuacji po dniu 31 grudnia 2008 r., wystarczy jeden dzień pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Tylko, że prawo do emerytury pomostowej nie jest uzależnione od wykonywania takiej pracy przez okres przynajmniej jednego miesiąca po dniu 31 grudnia 2008 r.
A to nie to samo.
Przeczytaj też koniecznie:
- Emerytura pomostowa dla kierowcy samochodu ciężarowego
- Emerytura pomostowa
- Odmowna decyzja ZUS i co dalej
Czy to koniec wątpliwości? Dlaczego nadal zalecam przepracować pełny miesiąc?
Tym sposobem dochodzimy do istoty zagadnienia, które znalazło się dzisiaj „na tapecie”.
Wspomniałem już, że sedna sprawy dotyka m.in wyrok białostockiego sądu z dnia 4 grudnia 2018 r., który cytowałem wcześniej.
Kolejnych wskazówek dostarcza wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 2021 r. w sprawie II USKP 34/21:
Skrajna wykładnia, że nawet jeden dzień pracy w szczególnych warunkach po 31 grudnia 2008 r. wystarcza do nabycia emerytury pomostowej nie byłaby nieuzasadniona, gdyby wcześniej zatrudnienie wnioskodawcy było pracą w szczególnych warunkach w obecnym ujęciu i gdyby brakował mu tylko jeden dzień takiej pracy. W sytuacji, gdy ubezpieczony wcześniej pracował w szczególnych warunkach, lecz nie była to praca w szczególnych warunkach w wąskim (obecnym) ujęciu art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, to w art. 4 pkt 6 tej ustawy nie chodzi o „brakujący” okres pracy, czyli uzupełniający niewystarczający okres poprzedniego zatrudnienia, lecz o samodzielną kwalifikację nowego zatrudnienia jako pracy w szczególnych warunkach.
Pogląd zawarty we wskazanym fragmencie powyższego wyroku został wprawdzie zakwestionowany przez Sąd Najwyższy wydający w dniu 18 maja 2022 r. uchwałę w sprawie III UZP 2/22. Jednakże Sąd Najwyższy zwrócił przy tym uwagę, na dość istotną rzecz, która wielu mogła umknąć uwadze a jest nią pozorność zatrudnienia:
Oczywiście, mogą się zdarzyć sytuacje, gdy ktoś próbuje wyłudzić pewne świadczenia, jednak nie uzasadnia to wprowadzania dodatkowych, nieprzewidzianych przez ustawodawcę przesłanek nabycia prawa do emerytury, a ewentualnie wymaga dokładnego zbadania w realiach konkretnej sprawy, czy praca w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze podjęta krótkotrwale po 31 grudnia 2008 r. nie była pozorna.
Pozorność umowy o pracę
Wydanie w 2022 r. uchwały w sprawie III UZP 2/22 przez Sąd Najwyższy niczego zatem nie zmieniło w kwestii możliwości badania przez ZUS czy sąd orzekający w sprawie o emeryturę pomostową pozorności umowy o pracę.
O pozorności mowa np. gdy obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a osoba określona jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy, czyli gdy strony z góry zakładają, że nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wypełniających treść stosunku pracy – (Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 kwietnia 2019 r. sygn. I UK 44/18.
Decydującym będzie fakt, czy umówiona praca była faktycznie wykonywana. Sąd Okręgowy w Białymstoku w wyroku z dnia 21 stycznia 2005 r. w sprawie za sygn. V U 3919/04 stwierdził:
Umowa o pracę zawarta wyłącznie w celu nabycia prawa do wcześniejszej emerytury jest pozorna (art. 83 k.c.), nie można natomiast przyjmować pozorności zawarcia umowy o pracę w sytuacji, kiedy umowa ta faktycznie była realizowana.
Czy jeden dzień pracy w warunkach szczególnych po 31 grudnia 2008 r. wystarczy by uzyskać emeryturę pomostową? Podsumowanie
Mając na względzie zarysowane w poprzednim akapicie wątpliwości, ale przede wszystkim ciągle żywą starą linię orzeczniczą (mimo uchwały Sądu Najwyższego z 2022 r.) osobom, którym brakuje do spełnienia warunków nabycia prawa do emerytury pomostowej pracy po 31 grudnia 2008 r. zalecam przepracowanie pełnego miesiąca w warunkach szczególnych, przed złożeniem wniosku o przyznanie emerytury pomostowej.
Oczywiście istotny jest całokształt okoliczności.
Inaczej wygląda nawet krótkie zatrudnienie u pracodawcy, który od lat stale zatrudnia pracowników na stanowiskach pracy w warunkach szczególnych i faktycznie z nich korzysta. Inaczej nawet miesięczny staż u pracodawcy, który dopiero co zgłosił do ZUS stanowiska pracy w warunkach szczególnych. Zaczął od nich opłacać składki na FEP ale nie ma historii tego rodzaju zatrudnienia.
W tym drugim przypadku należy spodziewać się, że ZUS ze szczególną uwagą przyjrzy się temu pracodawcy.
Wydana w 2022 r. uchwała w sprawie III UZP 2/22 przez Sąd Najwyższy niewątpliwie działa na korzyść ubezpieczonych. Jest to jednak działanie bardziej przez autorytet Sądu Najwyższego. Nie wiąże ona ani ZUS ani sądów powszechnych. Nie pozbawia również ZUS możliwości badania „podejrzanie” krótkich okresów zatrudnienia. Badania przede wszystkim w kontekście ich ewentualnej pozorności rzecz jasna.
Przeczytaj koniecznie jakie zmiany szykują się w emeryturach pomostowych:
Zmiany w emeryturach pomostowych? Sejmowe przymiarki do rewolucji w systemie
Marcin Marusiński
radca prawny
Photo by Brett Jordan on Unsplash
***
Emerytura pomostowa dla kierowcy samochodu ciężarowego
W dzisiejszym wpisie zajmę się emeryturą pomostową dla kierowcy samochodu ciężarowego tj. o DMC powyżej 3,5 t.
W szczególności odpowiem na pytanie czy tego rodzaju praca nadal kwalifikuje do uzyskania tzw. pomostówki oraz jakie ewentualne inne możliwości stoją przed osobami, które przez określony okres swojej pracy zawodowej były kierowcami pojazdów ciężarowych, przy czym nie przewoziły towarów niebezpiecznych (ADR) [Czytaj dalej…]
{ 0 komentarze… dodaj teraz swój }